LAS LENGUAS DE BRANISLAVA
Javier Viveros dirigió la colección «Literatura paraguaya en historietas» para la editorial Servilibro, y en este marco escribió los guiones de 5 relatos de Augusto Roa Bastos, el escritor paraguayo más conocido en el mundo (por ahora).
Ha escrito numerosos guiones de cómics, algunos disponibles en esta página. Su guión de historietas basado en la vida de Branislava Susnik fue también escrito para la editorial Servilibro, y aquí publicamos un fragmento, ambientado en una anécdota de la vida de Branislava, bastante conocido y citado por diversos autores, en el cual su don de lenguas fue especialmente útil para ella misma.
BRANISLAVA SUŠNIK
DESCUBRIDORA DE LOS PUEBLOS INDÍGENAS
GUION DE HISTORIETA: JAVIER VIVEROS (fragmento)
CUADRO 45
[CARTELA] CUANDO EN 1963 VISITÓ A LOS AYOWEOS-MOROS QUE VIVÍAN DENTRO DE LA MISIÓN SALESIANA DEL FORTÍN BATISTA, EN EL CHACO, SU VIDA SE VIO AMENAZADA.
—¿QUÉ SON ESOS GRITOS, PA’I? PROVIENEN DE TODOS LOS PUNTOS CARDINALES —pregunta Branislava.
—PROBLEMAS ENTRE CLANES TOTÉMICOS Y EL ODIO HACIA MI PERSONA COMO FACTOR COMÚN, HICIERON QUE SE REBELARAN TRES GRUPOS INDÍGENAS —dice el padre misionero, sudando y con cara de preocupación.
CUADRO 46
—¿HAN VUELTO AL MONTE? —pregunta Branislava.
—SÍ. SON COMO 200 INDÍGENAS Y TIENEN RODEADA LA MISIÓN. TEMO QUE ESTO SE CONVIERTA EN UNA CARNICERÍA —dice temeroso el padre misionero, haciendo la señal de la cruz.
CUADRO 47
Llega junto a los dos el cacique Erói con unos 50 indígenas y hacen un círculo en torno a ella y al padre misionero.
—¿HAY POSIBILIDAD DE QUE TODO VUELVA A LA NORMALIDAD, CACIQUE EROI? —pregunta Branislava.
—A USTED NOSOTROS LA VAMOS A PROTEGER —dice el cacique Eroi y los indios levantan sus armas.
CUADRO 48
—PERO, ¿POR QUÉ A MÍ ESPECIALMENTE? —pregunta Branislava.
—PORQUE ES UNO DE NOSOTROS. USTED HABLA NUESTRA LENGUA —responde el cacique Eroi.
BRANISLAVINI JEZIKI
Javier Viveros je za založbo Servilibro urejal zbirko Paragvajska literatura v stripu in v tem okviru je napisal pet scenarijev za besedila Augusta Roa Bastosa, (doslej) najbolj znanega paragvajskega pisatelja v svetu.
Napisal je veliko scenarijev za stripe, nekateri so dostopni na tej strani. Tudi njegov scenarij za strip o življenju Branislave Sušnik je bil napisan po naročilu založbe Servilibro. Na našem portalu objavljamo odlomek, ki temelji na precej znani in navajani anekdoti iz njenega življenja, kjer je še posebej očitno, kako koristen je bil njen dar za jezike.
BRANISLAVA SUŠNIK
ODKRITELJICA STAROSELSKIH LJUDSTEV
SCENARIJ ZA STRIP: JAVIER VIVEROS (odlomek)
SLIKA 45
[UVODNO BESEDILO] KO JE LETA 1963 OBISKALA AYOWEOS-MOROS, KI SO ŽIVELI ZNOTRAJ SALESIANSKEGA MISIJONA FORTÍN BATISTA V CHACU, JE BILO OGROŽENO NJENO ŽIVLJENJE.
»KAJ POMENI TO KRIČANJE, OČE? Z VSEH STRANI PRIHAJA,« vpraša Branislava.
»TEŽAVE MED TOTEMSKIMI KLANI IN SOVRAŠTVO PROTI MENI, KI JIM JE SKUPNO, SO POVZROČILE UPOR TREH SKUPIN STAROSELCEV,« pravi misijonar ves poten in z zaskrbljenim izrazom.
SLIKA 46
»SO SE VRNILI V GORE?« vpraša Branislava.
»DA, PRIBLIŽNO 200 JIH JE IN OBLEGAJO MISIJON. BOJIM SE, DA SE BO TO SPREVRGLO V MESARSKO KLANJE,« prestrašeno odvrne misijonar in se pokriža.
SLIKA 47
K njima pride poglavar Erói s 50 staroselci. Obkrožijo ju.
»ŠE OBSTAJA MOŽNOST, DA SE VSE POMIRI, POGLAVAR EROI?« vpraša Branislava.
»MI VAS BOMO BRANILI,« odvrne poglavar Eroi in Indijanci dvignejo svoje orožje.
SLIKA 48
»AMPAK ZAKAJ MENE?« vpraša Branislava.
»KER STE EDEN OD NAS. GOVORITE NAŠ JEZIK,« odvrne poglavar Eroi.
*
Los testimonios y datos sobre los estudios de lenguas y la competencia que Susnik pudo tener en cada una de ellas son a veces contradictorios o poco realistas, pero es seguro, de acuerdo a todos los testimonios de quienes la conocieron en vida, que su conocimiento, capacidad y velocidad en el aprendizaje y su oído para los idiomas extranjeros era extraordinario. Los latinoamericanos estamos acostumbrados a la hegemonía de una lengua franca inmensa, el castellano: antes de asombrarse demasiado de Branislava Susnik, es importante recordar que el esloveno es una lengua no fácil de aprender, hablada por dos millones de personas, en un continente históricamente caracterizado por cortas distancias entre naciones y alta movilidad, por no hablar, para el caso de la generación de Branislava, de la importancia de la guerra y las invasiones para la adquisición de otras lenguas. Además del esloveno, Branislava estaba sin duda mas o menos obligada desde su niñez a aprender el serbocroata, o al menos estaba bajo su esfera de influencia. Lo mismo vale para el alemán, que es probable que haya aprendido ya en la escuela primaria y que luego fue fundamental. Para alguien con su facilidad, otras lenguas eslavas como el ruso o el búlgaro e incluso el polaco no deberían ofrecer demasiadas dificultades, al menos para leer en ellas. El francés es otro de los idiomas que debe haber aprendido muy pronto, tal y como lo demuestra la calificación escolar. Igual que el italiano. En cuanto a las lenguas muertas, es probable que haya tenido más que superficial contacto con el hebreo bíblico, y seguramente entendía el latín, y algunos dicen que el griego: es muy probable, sea cual sea el grado de conocimiento que podía tener de estos idiomas bíblicos. Sus estudios de arqueología y su interés en las culturas mesopotámicas justifican que se hable de su conocimiento de «lenguas altaicas», aunque es improbable que esto exceda más que algún contacto. Lo mismo cabe decir de lenguas «bálticas». Sí es probable que se haya interesado en el sumerio (que suele considerarse una lengua aislada y que fue quizá la primer lengua escrita), dado la tendencia de sus intereses, y otras lenguas semíticas. Pero esto es especulación. El mito, seguramente no demasiado lejano de la realidad, dice que Susnik aprendió español en el barco que la llevó a América (o sea, en cosa de tres semanas). Ese mito también dice que el castellano era la única lengua europea que no sabía, lo cual es absurdo, sea cual sea el criterio que se utilice para contar los idiomas de Europa. En todo caso, en algún momento aprendió inglés, y mas tarde portugués y guaraní, indispensables ambos en Paraguay. Incluso antes de internarse en este último idioma comenzó a estudiar y a escribir tratados sobre lenguas indígenas. En 1954 publica su primer libro sobre la lengua Chulupi (Chulupi. Esbozo gramatical analítico, Estudios Pampeanos I. Asunción) y un año después un tratado titulado Principios morfológicos de la lengua Mak’a, Estudios Pampeanos II, Asunción. 1955). En una entrevista reproducida en el documental de Matjaž ŽBONTAR Šamanka Branka (Branka la chamana, Fatamorgana/RTV Slovenija, 2010), Branislava Susnik asegura hablar ocho lenguas indígenas. Oírla hablar, especialmente para un hablante nativo de español, es extremadamente divertido, y su acento es muy particular, con rasgos de italiano y alemán en la sonorización, pero no del modo típico.
*
Pričevanja in podatki o študiju tujih jezikov, ki jih je Branislava Sušnik govorila in v kolikšni meri jih je obvladala, so pogosto protislovni ali nerealni, a gotovo je, in to trditev potrjujejo pričevanja vseh, ki so jo tudi osebno poznali, da so bili njeno znanje, sposobnost in lahkotnost, s katero se jih je učila, pa tudi njen smisel za jezike, izjemni. Latinoameričani smo vajeni nadvlade izjemno razširjene lingue france, španščine. Preden se ob tem kdo pretirano začudi je treba poudariti, da je slovenščina jezik, ki se ga ni lahko naučiti, ga govori dva milijona ljudi in to na celini, ki jo zgodovinsko določajo majhne razdalje med narodi in visoka stopnja mobilnosti, pri tem pa ne smemo, ko govorimo o generaciji Branislave Sušnik, pozabiti na pomen vojn in napadov ter njihovega pomena za učenje dodatnih jezikov. Poleg slovenščine je bila Branislava brez dvoma že od otroštva bolj ali manj prisiljena v učenje srbohrvaščine, ali pa je bila vsaj v območju njenega vpliva. Enako velja za nemščino, ki se je prav gotovo začela učiti že v osnovni šoli in ki je bila pozneje zanjo temeljna. Za nekoga, ki se je s tolikšno lahkoto učil jezikov, drugi slovanski jeziki, denimo ruščina, bolgarščina in celo poljščina, prav gotovo niso bili zelo težki, vsaj ne do te mere, da jih ne bi vsaj brala. Francoščina je še eden od jezikov, ki se ga je kmalu začela učiti, saj ga najdemo tudi v njenem maturitetnem spričevalu. Enako velja za italijanščino. Kar se tiče mrtvih jezikov, je prav gotovo znala latinsko, imela je več kot le bežen stik s svetopisemsko grščino, nekateri trdijo tudi, da je razumela grško. Zelo je verjetno, da je bolj ali manj znala svetopisemske jezike. Njen študij arheologije in zanimanje za mezopotamske kulture upravičujejo njeno poznavanje altajskih jezikov, čeprav je težko verjetno, da gre za kaj več kot zgolj za stik s kakšnim od staroturških jezikov. Enako je mogoče trditi za baltske jezike. Verjetno se je učila tudi sumerščine (ki velja za osamljen jezik in je bil najverjetneje prvi zapisan), še posebej, če upoštevamo njena zanimanja, in druge semitske jezike. A to so že špekulacije. Ena od zgodbo njej, ki prav gotovo ni daleč od resnice, pravi, da se je španščine naučila na ladji, med potjo v Ameriko (se pravi v slabem mesecu). Po tej naj bi bila španščina edini evropski jezik, ki ga ni govorila, kar je absurdno, kakršen koli je že kriterij, ki ga uporabimo za štetje evropskih jezikov. Vsekakor se je naučila tudi angleško, pa portugalsko in gvaransko, oba jezika sta v Paragvaju nujna. In še preden se je posvetila študiju slednjega, se je začela učiti in pisati razprave o jezikih staroselcev. Leta 1954 je izdala svojo prvo knjigo o jeziku Čulupov (Chulupi. Esbozo gramatical analítico. [Čulupi. Analitični osnutek slovnice.] Estudios Pampeanos I. Asunción) in leto pozneje, razpravo z naslovom Principios morfológicos de la lengua Mak’a ([Morfološke osnove jezika Mak’a.], Estudios Pampeanos II. Asunción. 1955). V intervjuju, ki je vključen tudi v dokumentarni film Matjaža Žbontarja Šamanka Branka (La chamana Branka, Fatamorgana/RTV Slovenija, 2010), Branislava Sušnik trdi, da govori osem staroselskih jezikov. Za rojenega govorca španščine jo je zelo zabavno poslušati in njen naglas je zelo poseben, z naglasnimi značilnostmi italijanščine in nemščine, a ne v značilni obliki.
Traducción | Prevod: Barbara Pregelj
2020, Bivališča Branislave Sušnik | Moradas de Branislava Susnik
BIVALIŠČA BRANISLAVE SUŠNIK 